6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) uyarınca, ticari hayatta kullanılan faturalar, ticari ilişkilerin düzgün bir şekilde yürütülmesi ve ihtilafların önlenmesi açısından önem arz etmektedir. TTK’nın 21. maddesine göre, faturanın alındığı tarihten itibaren sekiz gün içinde, herhangi bir itirazda bulunulmamışsa fatura içeriğinin kabul edilmiş sayılmasıdır. (Bkz: 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu madde 21/2) Bu durumda, karşı taraf fatura içeriğini kabul etmiş sayılacağından; fatura taraflar arasında yazılı delil niteliğine sahip olacaktır. Ancak, aksi ispat olunabilir bir kanuni karine niteliğindedir. Bu makalede, faturaya itiraz edilmesi/edilmemesinin sonuçları, faturanın ticari defterlere kaydı ve iade faturası düzenlenmenin hukuki sonuçları ele alınacaktır.
1. Faturaya İtiraz Edilmesi
Faturaya itiraz, faturanın tebliğinden itibaren sekiz gün içinde yapılmalıdır. Bu süre içinde itiraz edildiği takdirde, fatura içeriği itirazda bulunan taraf aleyhine delil olarak kabul edilmemektedir. İtiraz edilmesi halinde, faturayı düzenleyen tacirin faturanın taraflar arasındaki akdi ilişkiye uygun olarak düzenlendiğini ispat etmesi gerekmektedir.
2. Faturaya İtiraz Edilmemesi
Faturanın kendisine tebliğinden itibaren sekiz gün içinde itirazda bulunmayan tacir, fatura içeriğini kabul etmiş sayılmakla beraber, ilerleyen süreçte faturaya itiraz edemeyeceği anlamına gelmemektedir. Yargıtay kararlarına göre, faturaya itiraz edilmemiş olması taraflar arasındaki sözleşme edimlerinin ifa edildiği ya da mal/hizmet tesliminin gerçekleştiği anlamına gelmemektedir. Bu hususların, açılacak olası bir davada yazılı deliller ve ticari defterler aracılığıyla ispat edilmesi gerekmektedir.
3. Faturanın Ticari Defterlere Kaydedilmesi ve İtiraz Edilmemesi
Faturaya süresi içerisinde itiraz etmeksizin ticari defterlerine kaydeden tacir, akdi ilişkiyi de kabul etmiş sayılır; bu nedenle, ileride mal veya hizmeti almadığı yönünde bir itirazda bulunması yazılı veya kesin delillerle desteklenmedikçe geçerli kabul edilmez.
- “Faturanın delil olması ile ticari defterlerin delil olması birbirinden farklıdır. 6102 sayılı TTK’nın 21/2. maddeye göre faturaya itiraz edilmemiş ise içeriği kesinleşir ise de akdî ilişkinin yazılı delillerle ispatı gerekir. Fatura ticari defterlere kayıt edilmiş ise artık faturanın delil olmasıyla ilgili bu maddeye değil ticari defterlerin delil olmasıyla ilgili HMK ‘nın 222. maddeye bakmak gerekir. Bu nedenle ticari defterlere kaydedilmiş fatura akdi ilişkinin varlığını da kanıtlar. Faturayı teslim aldıktan sonra süresi içinde itiraz ve iade etmeyerek ticari defterlerine kaydeden kimse, bu faturanın mal veya hizmet aldığı için geçerli bir sözleşme ilişkisine göre düzenlendiğini kabul etmiş sayılır ve fatura nedeniyle mal veya hizmet almadığını, bu faturadan dolayı borçlu olmadığını yazılı veya kesin delillerle ispatlaması gerekir. (Yargıtay15.HD’nin 2017/1445 Esas, 2018/1438 Karar sayılı kararı)” (İstanbul BAM 17. H.D. 2020/1626 E. 2024/76 K.)
E-Fatura ve E-Arşiv Faturalarda İptal ve İtiraz İşlemleri
E-fatura ve e-arşiv fatura uygulamaları, dijital ortamlarda düzenlenen faturaların hızla karşı tarafa iletilmesini ve işlem görmesini sağlar. Bu sistemlerde iptal ve itiraz süreçleri, TTK ve Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) düzenlemeleri çerçevesinde belirlenmiştir. E-faturalar özelinde, TTK’da özel düzenleme bulunmadığı için, genel fatura hükümleri uygulanırken, sürecin elektronik ortama taşınması bazı ek düzenlemeleri beraberinde getirmiştir. GİB’in “e-Fatura Uygulaması İptal, İhtar/İtiraz Bildirim Kılavuzu”nda (GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI. Uygulama ve Veri Yönetimi Daire Başkanlığı (III), Resmî Gazete. Yayım Tarihi: 15.02.2019. (e-Fatura Uygulaması İptal, İhtar/İtiraz Bildirim Kılavuzu, Mayıs 2021)) süreç detayları açıklanmaktadır.
Genel hatlarıyla e-faturalara elektronik ortamda itiraz edilebilmesi için, GİB e-arşiv fatura portalına mali mühür veya elektronik imza ile giriş yapılarak e-fatura için iptal talebi oluşturulması gerekmektedir. E-Fatura uygulamasında iptal işlemleri, bilindiği üzere TTK m.21/2 gereği, faturanın alıcıya iletildiği tarihten itibaren 8 günlük süre içinde e-Fatura sistemi içinden “Ret Uygulama Yanıtı” ile yapılmaktadır.
E-faturaya itiraz edilmesi durumunda, e-fatura fatura alıcısının ilgili BA-BS formlarına yansımamaktadır. Ancak, e-faturanın süresinde reddedilmemesi, faturanın içeriğinin kabul edildiği anlamına gelip, fatura BA-BS formlarında alıcı ve satıcıya ait kayıtlara işlenmektedir. Bu çerçevede, faturaya itiraz kısmında açıkladığımız hususlar geçerli olacaktır.
İade Faturası Düzenlemenin Hukuki Geçerliliği
İade faturaları, ticari hayatta sıkça başvurulan bir uygulama olmakla birlikte, fatura alacaklısının onayı olmadıkça tek başına hukuki sonuç doğurmaz. Yani, fatura borçlusunun, faturaya itiraz süresi geçtikten sonra iade faturası düzenlemesi, var olan borcu ortadan kaldırmamaktadır. Nitekim Yargıtay’ın çeşitli içtihatlarına göre de sadece iade faturası düzenlenmesi, faturaya itirazın sonuçlarını doğurmamaktadır.
- Yargıtay 23. Hukuk Dairesi (2018/1428 E., 2020/3878 K., 26.11.2020 T.) “Dairemizin 13.01.2015 tarihli ve 2014/3309 E., 2015/127 K. sayılı ilamı ile, davalının itiraz ve dava konusu 30.06.2011 tarihli ve 10.390,97 TL bedelli faturayı ticari defterlerine kaydettiği, davalının kanuna uygun tutulmayan defterlerinin aleyhine delil oluşturduğu, davacının bu faturaya dayalı alacağının varlığının HMK’nın 222. maddesi uyarınca kanıtlanmış olduğu, davalının defterlerine kaydettiği fatura ile ilgili iade faturası düzenlemesinin sonuca etkisinin bulunmadığı…” (Yargıtay 23. H.D. 2018/1428 E., 2020/3878 K., 26.11.2020 T.)
- Yargıtay 11. Hukuk Dairesi (2016/1406 E., 2017/2098 K., 12.04.2017 T.) “TTK’nın 23/2 maddesine göre faturayı alanın aldığı tarihten itibaren 8 gün içinde itiraz etmezse faturanın mündericatını kabul etmiş sayıldığı, davalının davacı dayanağı faturayı yevmiye defterine kaydettikten sonra itiraz süresi geçtikten sonra iade faturası keserek fatura mündericatına itiraz etmesi sebebiyle davalının bu yöndeki savunmalarına itibar edilemeyeceği gerekçesiyle asıl dava yönünden davanın kabulüyle davalının icra takibine vaki itirazının iptaline karar verilmesi isabetlidir.” (Yargıtay 11. H.D. 2016/1406 E., 2017/2098 K., 12.04.2017 T.)
- Yargıtay 15. Hukuk Dairesi (2016/3888 E., 2017/2954 K., 12.09.2017 T.) “Bir fatura alan kişi aldığı tarihten itibaren sekiz gün içinde, faturanın içeriği hakkında bir itirazda bulunmamışsa bu içeriği kabul etmiş sayılır (TTK 21/2). Süresi içinde itiraz edilmeyerek kesinleşen ve ticari defterlere de işlenen faturadaki alacak miktarı kadar iade faturası düzenlenmesi, borçtan kurtulmayı sağlayan ve alacağı tartışmalı hale getiren geçerli bir araç değildir.” (Yargıtay 15. H.D. 2016/3888 E., 2017/2954 K., 12.09.2017 T.)